4 mei 2023 – Dodenherdenking Rusthof Amersfoort Natuurlijk, samen herdenken
https://www.amersfoort.nl/nationale-dodenherdenking-4-mei-amersfoort
5 mei 2023 – Poëzierondleidingen Nationaal Monument Kamp Amersfoort
Op 4 en 5 mei 2023 dragen dichters met een beperking hun gedichten voor. Deze gedichten schreven zij naar aanleiding van hun bezoek aan Kamp Amersfoort.
Op initiatief van Special Arts staan gemeente Amersfoort en Nationaal Monument Kamp Amersfoort stil bij de ‘vergeten’ groep mensen met een verstandelijke handicap die werden vervolgd en omgebracht tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Van de gedichten is een kaartenset gemaakt die in de Poëzieweek 2023 ter inspiratie is verstuurd aan alle burgemeesters in Nederland.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er verschillende groepen systematisch vervolgd, waaronder miljoenen Europese Joden, Roma, homoseksuele mannen en vrouwen en psychiatrische patiënten. Dat ook mensen met een verstandelijke handicap slachtoffer werden van de uitroeiingspolitiek van het Naziregime, is voor veel Nederlanders minder bekend.
=============================
4 april 2023 – Voordracht raadsvergadering
Op uitnodiging van wethouder Micheline Paffen-Zeenni droegen mensen met een beperking tijdens de Raadsvergadering de geschreven gedichten voor. Deze gedichten schreven zij naar aanleiding van hun bezoek aan Kamp Amersfoort.
=============================
3 december 2022 – Poëzierondleiding
Op 3 december – de Internationale dag voor mensen met een beperking – stond Nationaal Monument Kamp Amersfoort op initiatief van Special Arts stil bij de ‘vergeten’ groep mensen met een verstandelijke handicap die werden vervolgd en omgebracht tijdens de Tweede Wereldoorlog. In een rondleiding in aanwezigheid van locoburgemeester van Amersfoort Micheline Paffen-Zeenni droegen mensen met een beperking hierbij gedichten voor. Deze gedichten schreven zij naar aanleiding van hun bezoek aan Kamp Amersfoort.
Een nummer is een naam
Een moord is een leven
Salina
Van de gedichten die tijdens het project zijn gemaakt, zijn door Special Arts poëziekaarten gemaakt. Locoburgemeester van Amersfoort Micheline Paffen-Zeenni ontving uit handen van Tine Veldhuizen, directeur van Special Arts, de eerste poëziekaartenset.
Locoburgemeester van Amersfoort Micheline Paffen-Zeenni:
“Mensen zijn geen nummers maar namen. Dit moeten we blijven vasthouden. Het is heel belangrijk te blijven erkennen en herdenken, zodat we nooit vergeten het leed dat is aangedaan en wij de menselijke waarden en het omzien naar elkaar blijven vasthouden. Naast het leed dat in de gedichten is gevat, hoor je ook warmte en hoop. Deze boodschap van hoop moeten we blijven doorgeven. Dat ga ik met deze gedichten doen, zowel in het college van burgemeester en wethouders, als in de gemeenteraad en daarbuiten.”
Natuurlijk, samen herdenken
Het project Natuurlijk, samen herdenken is een samenwerking van Special Arts met Kamp Amersfoort en Amerpoort. Het is onderdeel van Het Andere Gedicht 2022-2023, een taalstimulerend poëzieproject voor mensen met een verstandelijke beperking of niet-aangeboren hersenletsel.
In het kader van het project Natuurlijk, samen herdenken bezochten deelnemers van Amerpoort, Nationaal Monument Kamp Amersfoort. De gevoelens, waarnemingen en gedachten die dit opriep, brachten zij tijdens een poëzieworkshop onder woorden in een gedicht.
Zina Louter en Ida Vaessen, coaches bij Amerpoort:
“Het is bijzonder om te ervaren welke indruk de rondleiding bij Kamp Amersfoort heeft gemaakt en welke persoonlijke (familie)verhalen onderwerp van gesprek werden. De gedichten in combinatie met details uit kunstwerken van kunstenaars van Amerpoort maken het prachtig tastbaar.”
Tine Veldhuizen, directeur Special Arts:
“Met Natuurlijk, samen herdenken willen we een podium geven aan de woorden van mensen met een verstandelijke beperking. Hoe waardevol zou het zijn als bij herdenkingen in het hele land zowel dichters met als zonder beperking samen te horen zijn. We zullen de poëziekaartset daarvoor gaan versturen aan gemeenten in het hele land ter inspiratie.”
=============================
9 november 2022 – Poëzieworkshop
Ida Vaessen, coach team ervaringsdeskundigen Amerpoort: “Na de rondleiding hebben wij, onder leiding van Taalverleider Marijke de Val, een ochtend besteed aan het verwoorden van onze indrukken. Woorden die we gingen vangen in een gedicht. Niet onze dagelijkse bezigheid en vandaar ook enig ongemak om onze ervaringen en herinneringen te beschrijven.
Maar wat een mooie woorden werden er op papier gezet.
Eerst uitgebreid, meer een verhaal en later ingekort door in je verhaal de essentie te onderstrepen.
En tot ons aller verbazing stonden daar opeens prachtige gedichten op papier.
Wat een mooi project om aan mee te werken.
En wat een mooie gesprekken heeft ons dit opgeleverd.
=============================
2 november 2022 – Rondleiding Kamp Amersfoort
Mooier kan een herfstdag niet zijn. De zon strijkt over de roodgele bladeren van de bomen. Het is 2 oktober 2022 en samen met ervaringsdeskundigen van zorgorganisatie Amerpoort krijg ik een rondleiding in Nationaal Monument Kamp Amersfoort.
Onze gids Wim windt er geen doekjes om. Hij vertelt welk gruwelijk lot de duizenden gevangenen van de Duitsers hier ondergingen. We staan op de appelplaats waar de gevangenen meerdere keren per dag zinloze oefeningen moesten doen. “Als je een fout maakte, werd je genadeloos gestraft door een van de opzichters. Je werd dan naar de Rozentuin gestuurd. Dat was geen plek vol mooie bloemen, maar een smalle strook grond met prikkeldraad eromheen. Daar moest je bewegingloos blijven staan staan. Uren-, soms zelfs dagenlang.”
De gezichten van Robin, Micky, Daniëlle, Nicolle, José en Salina staan strak. Ze zijn net als ik overdonderd door de wrede en wrange verhalen die we horen over deze plek, over de mensen die hier probeerden te overleven. De gevangenen krijgen een gezicht, ze komen tot leven. We zien ze voor ons op de schietbaan, de plek waar zij hun eigen graf moesten graven. Dat is confronterend. “Ik loop hier nu wel, maar eigenlijk wil ik hier helemaal niet zijn”, zegt een van de deelnemers.
Er worden veel vragen gesteld aan Wim: waren er ook vrouwen, kinderen? Kregen ze wel iets te eten? Hadden ze wel kleding tegen de kou? Was er verzet? Hoe hielden de mensen hier hoop? En vooral: waarom? Waarom zaten juist deze mensen hier? Joden, verzetsmensen, Russen. Waarom vernederden, martelden en doodden gewone mensen andere gewone mensen?
“U vertelde over gevangenen die genummerd en gelabeld werden en zo hun identiteit verliezen. Wij krijgen ons hele leven een sticker opgeplakt”
Micky vergelijkt het ‘brandmerken’ van Joden en andere groepen mensen in de oorlog met wat er tegenwoordig ook gebeurt. Ze zegt: “Gelukkig worden wij niet gevangengezet of met ons leven bedreigd. Maar ook nu worden mensen die anders zijn – zoals wij, omdat we een verstandelijke beperking hebben – nog vaak raar aangekeken en uitgesloten.”
Na de rondleiding zitten we bij elkaar. Onder de indruk, verontwaardigd en verdrietig. Danielle stelt voor om een paar minuten stil te zijn. Uit respect, en ook om al die verhalen over het leven in het Kamp een beetje te laten bezinken. Tijdens ons zwijgen horen we de vogels fluiten en de bomen ruisen. We spreken af dat we een week later iets gaan doen met onze ervaringen van vandaag: we gaan er woorden aan geven in een workshop bij Vosseveld Amerpoort in Soest. Onze woorden.
Ervaringen van de gidsen Elly Bartels en Wim de Koeijer: “De vragen en opmerkingen die werden gesteld, getuigen van betrokkenheid bij het onderwerp. Aan het eind van de morgen bij de nabespreking is op verzoek van een van de deelnemers gevraagd om twee minuten stilte, uit respect voor de mensen die in Kamp Amersfoort zijn geweest of omgekomen. We hebben begrepen, dat het verhaal van Kamp Amersfoort goed binnen is gekomen, en dat men diep onder de indruk was. Ook wij waren onder de indruk – maar dan van de groep.”
Marijke de Val, Taalverleider
Deelnemers Amerpoort aan het woord over hun bezoek aan Kamp Amersfoort
=============================
Tocht van vrees en hoop – Celeste Sebel vertelt
“Wat Marieke Lucas Rijneveld zei in een gedicht voordat we gingen lopen, dat raakte me. Toen ik door de poort van Kamp Amersfoort liep dacht ik ’Vrijheid, ik kan ademhalen’. Ik voelde dat van binnen toen ik door de poort liep heel sterk maar dat gevoel bleef niet.”
Celeste Sebel: “Er liepen mensen mee in gele hesjes die ons in de gaten hielden. Net als de soldaten van toen die de gevangen mensen bewaakten. Ik was bang, ik voelde me niet vrij meer. Als iemand in de rij zijn veters moest strikken moesten we allemaal wachten voordat we weer verder mochten lopen.
Langs de kant van de weg stonden mensen die uit hun huizen kwamen om naar ons te kijken. Ze deden verder niets. Ik vond dat helemaal niet leuk.
Ik wist natuurlijk wel dat wij de tocht naspeelden; ik wist wel dat ik gelukkig weer naar huis kon gaan en niet in een trein moest stappen. De gevangenen van toen, die werden in een trein geduwd en weggevoerd. Ze wisten niet waar naar toe en of ze wel te eten zouden krijgen of een bed.
Ik had een lichtje in mijn hand tijdens het lopen. Een veilig kaarsje. Er liepen nog meer jonge mensen mee. En veel oudere mensen die hun familie verloren hebben in de oorlog. Zij zetten hun kaarsje neer bij het station Amersfoort. Dat vond ik heel ontroerend. Want dat was moeilijk voor die mensen, dat zag ik. Daarom vind ik het belangrijk dat we herinneringen delen over vroeger. Nu is het ook oorlog, alleen niet bij ons gelukkig. Daar moest ik ook aan denken. Je moet dus wel verdrietige dingen herinneren om te weten wat vrede is.
Toen ik thuis kwam vertelde ik aan mijn moeder wat ik had meegemaakt tijdens de tocht. Zij heeft opgeschreven wat ik vertelde en toen zijn we samen een gedicht gaan maken. Daar ben ik heel blij mee dat ik dat meteen heb opgeschreven. Het is nog niet af denk ik. Ik kan er mee verder als ik een rondleiding ga doen bij Kamp Amersfoort. En daarna als ik weer aan een workshop ’gedichten schrijven’ ga mee doen. Ik heb al een keer eerder een gedicht gemaakt. Ik dacht toen dat ik dat niet kon want ik had het nooit gedaan. Dit is mijn tweede. Over de tocht van Vrees en Hoop.”
Celeste Sebel
De Werkplaats Nationaal Monument Kamp Amersfoort bestaat uit:
* deelname Tocht van vrees en hoop – 11 oktober 2022
* rondleiding Nationaal Monument Kamp Amersfoort – 2 november 2022
* poëzieworkshop door één van onze taalverleiders – 9 november 2022
* voordrachtenworkshop door rapper Monnik
* rondleiding voor publiek met voordrachten – zaterdag 3 december 2022
* publicatie poëziekaartenset